CRNA GORA BEZ SMEĆA

Status upravljanja komunalnim otpadom u Crnoj Gori

֞“Što se tiče upravljanja otpadom, Crna Gora ostaje djelimično usklađena sa pravnim tekovinama EU. Neophodni su značajni napori u strateškom planiranju i ulaganja za sprovođenje nacionalne strategije upravljanja otpadom do 2030. godine. U izvještajnom periodu nastavljen je rad na Zakonu o upravljanju otpadom. Ostaje da se izradi novi nacionalni plan upravljanja otpadom nakon isteka plana za 2015-2020. Takođe ostaje da se razjasne detalji o državnom modelu upravljanja otpadom i modaliteti njegove primjene. Sprovedene su kampanje podizanja svijesti kako bi se promovisalo odvajanje otpada i njegovo propisno odlaganje. Lista neregulisanih deponija je ažurirana u saradnji sa organizacijama civilnog društva. I dalje postoji hitna potreba da se otkloni nelegalno odlaganje otpada i korišćenje privremenog odlaganja otpada u svim opštinama. Ostaje da se uspostavi infrastruktura za odvojeno prikupljanje i reciklažu otpada širom zemlje.”

1 – Količina i sastav otpada

-Prema podacima MONSTAT-a (Zavoda za statistiku Crne Gore) ukupna količina nastalog otpada u 2021. godini iznosi 1 477 865,8 t otpada (12,4% više u odnosu na prethodnu godinu)

• Idustrijski otpad čini 46,2% ukupne količine stvorenog otpada, a opasni otpad 20,6%.
• Ukupna količina komunalnog otpada je 325 707,5 t (7,1% više u odnosu na prethodnu godinu)
• Količina komunalnog otpada po glavi stanovnika je 526,0 kg, (7,5% više u odnosu na prethodnu godinu), odnosno 1,4 kilograma dnevno po glavi stanovnika
• Ukupna obrađene količine otpada je 303 041,5 t, od čega je 87,7% je deponovano/odloženo.

Na slici ispod možete videti evoluciju generisanog i obrađenog komunalnog otpada na hiljadu tona u periodu od 2011. do 2019. godine.

2 – Sakupljanje i reciklaža otpada

Prema podacima Monstata, 87,6% stanovništva Crne Gore je u 2021. godini pokriveno javnim uslugama odvoza otpada (povećanje od 0,6% u odnosu na prethodnu godinu). Od 297 hiljada tona sakupljenog komunalnog otpada, reciklirano je 5,6 hiljada tona, ili svega 1,8 odsto.

Ministarstvo održivog razvoja i turizma je 2018. godine usvojilo sistem za odvojeno sakupljanje otpada u dvije kante „suve“ i „mokre“ frakcije i uputilo saglasnost za njegovu primjenu lokalnim upravama i komunalnim preduzećima. Kontejner za “suvu” frakciju je namijenjen za odlaganje papira, kartona, plastike, metala i stakla, dok je kontejner za “mokru” frakciju namijenjen za odlaganje svih ostalih vrsta komunalnog otpada (otpada koji njegov sastav je uglavnom vlažan zbog prisustva ostataka hrane, organskog otpada, baštenskog otpada, sredstava za higijenu itd.), ne uključujući kabasti otpad i jestiva ulja i masti.

Odvojeno prikupljanje otpada daje minimalne rezultate jer u većem dijelu zemlje ne postoji infrastruktura i nema finansijskih podsticaja za razvrstavanje otpada na izvoru, niti kazni za nepostupanje po propisima. Nekoliko opština je počelo da primjenjuje sistem sa 2 kante, ali su do sada imale veoma loše rezultate, uglavnom zbog nedostatka podsticaja za odvajanje otpada na izvoru (kao što su sistemi sakupljanja otpada od vrata do vrata), nedostatka komunikacije i podizanja svijesti , kao i neadekvatnih kanti za odlaganje otpada. Opština Gusinje je uvela odvajanje otpada na izvoru (prikupljanje od vrata do vrata), što je lakše kontrolisati. Gusinje od 2020. godine radi na tome da postane Zero Waste grad prateći Zero Waste Cities program i proširuje sistem odvajanja otpada na 5 kanti: organski otpad, karton/papir, metal/staklo, plastika, ostali otpad, što je prvi sistem ove vrste u Crnoj Gori.

Reciklaža otpada u Crnoj Gori je ograničena (ispod 2%) jer je i količina sakupljenog reciklažnog materijala i dalje veoma niska. Neki sakupljeni materijali koji se mogu reciklirati (kao što su PET i HDPE boce, karton, aluminijum i staklo) se prodaju kako bi se reciklirali u inostranstvu, ali njihove male količine ih često čine neprivlačnim za strane kompanije koje se bave reciklažom.

Nepropisno odlaganje otpada je i dalje veliki problem u Crnoj Gori. Za kabasti otpad, građevinski otpad, a u nekim oblastima i opasni otpad ne postoji infrastruktura. 13% otpada iz domaćinstva ostane nesakupljeno od strane javnih preduzeća, što takođe doprinosi problemu otpada. Na nivou Crne Gore postoji jako mali broj ekoloških inspektora, te se kazne za bacanje smeća se ne primenjuju.

3 – Infrastruktura za upravljanje otpadom

Infrastruktura za upravljanje otpadom u Crnoj Gori se sastoji od:

• regionalne deponije neopasnog otpada u Podgorici i Baru,
• reciklažni centri u Podgorici, Herceg Novom, Kotoru i Žabljaku,
• postrojenja za obradu otpadnih vozila u Podgorici (1), Beranama (1) i Nikšiću (3),
• transfer stanice u Kotoru i Herceg Novom,
• reciklažna dvorišta u Podgorici (6), Herceg Novom (1), Kotoru (1) i Budvi (1),
• postrojenja za obradu medicinskog otpada u Beranama i u Podgorici,
• postrojenja za obradu električnog i elektronskog otpada u Baru. U opštini Kotor,
• kompostana u Kotoru za upravljanje zelenim otpadom u opštinama Kotor, Tivat, Budva i Herceg Novi

(EPA. 2019)

Procjenjuje se da u Crnoj Gori postoji oko 400 neuređenih i divljih deponija. Prema najnovijem Nacionalnom planu upravljanja otpadom (2015-2020), planirana je izgradnja regionalnih deponija u Kotoru, Nikšiću, Beranama, Bijelom Polju, Pljevljima i Herceg Novom, ali izgradnja još nije počela.

Vlada je u maju 2018. godine najavila da će se infrastrukture za upravljanje otpadom sastojati od 4 centra za upravljanje otpadom (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje i Bar) dajući izbor da se izgradi Centar za reciklažu (postrojenje MRF) i/ili postrojenje za obradu otpada za odvojeno i kontrolisano odlaganje građevinskog otpada, i/ili postrojenje za termičku obradu otpada i/ili sanitarnu deponiju. Svakom centru za upravljanje otpadom je prepušteno da odabere najprikladnije rješenje u zavisnosti od njegovih potreba i budžeta.

4 – Sekundarno tržište sirovina

Sekundarno tržište sirovina u Crnoj Gori je još uvijek u povoju, jer je zapadni konzumerzam stupio tek nedavno, a kupovina polovnih materijala u Crnoj Gori još uvijek nije popularna. U zemlji postoji samo nekoliko trgovina polovne robe (uglavnom za odjeću), te jedna pijaca polovne robe u blizini Podgorice (za alat ili kućne predmete).

Preduzeća za otkup, sakupljanje, tretman ili transport otpada u Crnoj Gori, registrovana kod Agencije za zaštitu životne sredine:

• Eko modus, Budva
• Matej, Cetinje
• Inter trade co, Podgorica
• SS Alga, Niksic
• Stit Company, Niksic
• Hemosan, Bar
• Milina, Podgorica
• Deponija, Podgorica
• Cistoca, Podgorica
• Otkup katalizatora Mile, Podgorica
• UMK, Niksic
• Centar za reciklazu, Niksic
• Preduzetnik Shefshet Sahiti, Seki, Berane
• Tring, Podgorica
• Eko stit, Podgorica

5 – Izazovi kod upravljanja otpadom u Crnoj Gori

Ključna ograničenja za unaprjeđenje sistema prikupljanja i reciklaže otpada u Crnoj Gori su:

• Neregulisane i divlje deponije širom zemlje
• Neadekvatno upravljanje otpadom, odvojeno sakupljanje i infrastruktura za reciklažu
• Niski finansijski, kadrovski i materijalni kapaciteti preduzeća za upravljanje otpadom
• Nerazvijeno sekundarno tržište sirovina
• Niska svijest o uticaju plastike za jednokratnu upotrebu, nepropisnog odlaganja otpada i lokalne prakse spaljivanja otpada na otvorenom
• Niska svijest zaposlenih u crnogorskim institucijama
• Nedostatak (ljudskih i finansijskih) resursa na nacionalnom nivou
• Nedostatak ljudskih resursa za inspekcijske aktivnosti
• Nepostojanje finansijskih podsticaja za sortiranje otpada na izvoru
• Loša primjena zakona kada su pitanju DRS i EPR šeme
• Nepostojanje evidencije podataka o ambalažnom otpadu

6 -Institucionalni okvir u oblasti upravljanja otpadom

• Ministarstvo održivog razvoja i turizma
• Agencija za zaštitu životne sredine
• Lokalne samouprave u 23 opštine
• Lokalne kompanije za upravljanje otpadom
• Uprava za inspekcijske poslove – Odsjek za ekološku inspekciju
• MONSAT (Uprava za statistiku)

U aprilu 2024. godine usvojen je novi Zakon o upravljanju otpadom. Ovaj zakon je od ključnog značaja za usklađivanje prakse upravljanja otpadom u Crnoj Gori sa standardima Evropske unije (EU), sa naročitim fokusom na povećano odvajanje otpada na izvoru, poboljšane stope reciklaže i uspostavljanje neophodne infrastrukture za upravljanje otpadom.

Novi zakon uvodi nekoliko ključnih odredbi, uključujući proširenu odgovornost proizvođača (EPR), koja zahtijeva od proizvođača i uvoznika da upravljaju otpadom koji nastaje od njihovih proizvoda. Da saznate više o EPR-u, posjetite našu web stranicu.

Uz to, zakon zabranjuje upotrebu laganih plastičnih kesa debljine između 15 i 50 mikrona. Za plastične kese debljine od 50 mikrona i više plaća se naknada, a sredstva od ove naknade uplaćuju se na račun Fonda za zaštitu životne sredine i mogu se koristiti isključivo za finansiranje i sufinansiranje aktivnosti podizanja svijesti o zaštiti životne sredine. Zabrana treba da stupi na snagu od oktobra 2024. Da saznate o našem putu zagovaranja zabrane plastičnih kesa za jednokratnu upotrebu u Crnoj Gori idite na ovu stranicu.

U toku je i izrada novog Nacionalnog plana upravljanja otpadom. Završetak plana zavisio je od usvajanja novog zakona o upravljanju otpadom, koji je sada i usvojen. U međuvremenu, sistem upravljanja otpadom funkcioniše u skladu sa isteklim Nacionalnim planom upravljanja otpadom (2015-2020).

Usvajanje Nacionalnog plana treba da omogući opštinama da ažuriraju svoje lokalne planove upravljanja otpadom u skladu sa novim nacionalnim okvirom.

7- Zakonski okvir u oblasti upravljanja otpadom sastoji se od

• Državni plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori
• Zakon o upravljanju otpadom (2015-2020)*
• Zakon o komunalnim djelatnostima
• Nacionalna strategija održivog razvoja do 2030
• Lokalni planovi za upravljanje otpadom
• Mapa puta Crne Gore ka cirkularnoj ekonomiji
• Nacrt nacionalne strategije cirkularne tranzicije do 2030. godine sa Akcionim planom od 2023 do 2024.
• Stvoreni i obrađeni otpad, Uprava za statistiku Monstat

* u fazi revizije